فرآیند ظهور اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید
مقدمه
امروزه فیلم‌های سیاه و سفید قابلیت زیادی برای ایجاد تصاویر با کیفیت دارند. تصاویر منفی ایجاد شده توسط آنها، بوسیله انواع کاغذها و اسکنرها به تصاویر مثبت تبدیل می‌شوند. اما شاید برای بعضی مقاصد خاص نیاز به تصویر ترانسپارنت(اسلاید) سیاه و سفید داشته باشیم. یکی از آن موارد بکار بردن اسلاید سیاه و سفید در پروژکتورها است. در این صورت اسلاید سیاه و سفید را می‌توان از نگاتیو آن تهیه کرد.
شرکت آگفا اختصاصا یک نوع فیلم اسلاید سیاه و سفید بنام Scala تولید کرده است. که بسیار قابل توجه است. اما اگر این فیلم در دسترس نباشد، از روش ارائه شده زیر می‌توان استفاده کرد.
روش ارائه شده زیر دستورالعمل تهیه اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید می‌باشد. همچنین با این روش می‌توان از نگاتیو یا اسلاید اصلی یک کپی تهیه کرد. (داپلیکیت)
اصول
اساس ساختمان یک فیلم اسلاید، تقریبا همان است که در یک فیلم نگاتیو بکار رفته است. ساختمان نگاتیوهای سیاه و سفید، در مقاله چگونه نگاتیو سیاه و سفید را ظاهر کنیم، به طور کامل تشریح شده است.
در ابتدا هالیدهای نقره نوردهی شده موجود در لایه فیلم، ظاهر شده و تبدیل به فلز نقره خواهند شد. سپس نقره فلزی توسط محلول بلیچ از روی لایه فیلم حذف می‌شود. بنابراین فیلم عاری از فلز نقره سیاه رنگ می‌گردد. در مرحله بعد مجددا فیلم در معرض نور قرار می‌گیرد. و اکنون برای بار دوم در محلول ظهور و سپس ثبوت قرار خواهد گرفت. و بدین ترتیب با استفاده از فیلم نگاتیو معمولی می‌توان تصویر ریورسال بدست آورد.
چه نوع فیلمی مناسب تهیه اسلاید سیاه و سفید است؟
عموما نگاتیوهایی مناسب این فرآیند هستند که به طور ذاتی کنتراست بالایی داشته باشند. بنابراین فیلم‌های با حساسیت متوسط و کم، نتایج خوبی ارائه می‌دهند. البته با تغییر فرآیند می‌توان در کنتراست نهایی تصویر نیز دخل و تصرف کرد.
من این فرآیند را برای فیلم ایلفورد FP4 Plus و Fortepan 200 بکار برده‌ام. شما می‌توانید این روش را برای سایر نگاتیوها از جمله کداک Tmax 100، ایلفورد PanF و ایلفورد Delta 100 بکار ببرید.
ایلفورد FP4 و کداک Tmax 100، اسلاید با کنتراست نرمال ایجاد می‌کند. اما از ایلفورد PanF اسلاید روشن‌تر و با کنتراست بیشتر بدست می‌آید. که بیشتر برای کاربرد کپی مناسب است.
نگاتیوهای با حساسیت 400 توصیه نمی‌شوند. آنها کنتراست پایینی دارند.
شرایط نوردهی برای تهیه اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید
هنگامی که نگاتیو را برای چاپ بر روی کاغذ نور میدهیم، نوردهی یک پارامتر اساسی نیست. زیرا که هرگونه تغییر در دانسیته نگاتیو، توسط انواع کاغذهای چاپ قابل جبران است.
اما هنگامی که یک فیلم نگاتیو را طی یک فرآیند به اسلاید تبدیل می‌شود، نوردهی باید دقیق باشد تا اسلاید مناسب از لحاظ شفافیت و کیفیت بدست آید. زیرا پس از خاتمه کار به هیچ عنوان قابل جبران نخواهد بود.
در مجموع بهتر است با سعی و خطا حساسیت فیلم برای این کاربرد تعیین شود. سپس برای کارهای جدی‌تر مورد استفاده قرار گیرد.
مواد شیمیایی لازم برای فرآیند تهیه اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید
فرآیند تهیه اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید شامل 6 مرحله اصلی می‌باشد.
1– مرحله ظهور اول، First developer
در این مرحله نگاتیو نوردهی شده، تحت تاثیر محلول ظهور قرار خواهد گرفت. بنابراین هالیدهای نقره موجود در نگاتیو به نقره فلزی سیاه رنگ تبدیل می‌شوند. محلول ظهور اول تاثیر بسزایی بر نتیجه نهایی دارد. این محلول باید پر قدرت باشد تا کاملا بر تصویر اثر بگذارد. افزودن تیوسیانات پتاسیم، آمونیاک و یا تیوسولفات سدیم الزامی است تا دانسیته حداقل و حداکثر (کنتراست) که بر روی تصویر بدست می‌آید، را کاهش دهد.
زمان و دمای محلول ظهور، بسیار مهم بوده و در نتیجه نهایی بسیار تاثیر گذار است. زمان ظهور با توجه به حساسیت فیلم می‌تواند تغییر کند. اما دمای محلول باید ثابت نگه داشته شود. در فرمول ارائه شده زیر مدت زمان 10 دقیقه تعیین شده است. این مدت زمان بعنوان مبنا بوده و ممکن است با توجه به نوع فیلم و حساسیت آن تغییر کند. باید توجه نمود مدت زمان ظهور بالاتر، اسلاید روشن‌تری ایجاد می‌کند و بر عکس.
من از فرمول زیر به صورت غلیظ بدین منظور استفاده کرده‌ام، ممکن است شما مجبور شوید با توجه به تجربه، آن را تا (1+1) رقیق کنید.
| 1 | آب 50 درجه سانتیگراد | 750 ml |
| 2 | متول | 2 gr |
| 3 | سدیم سولفیت بدون آب | 100 gr |
| 4 | هیدروکینون | 5 gr |
| 5 | سدیم کربنات تک آبه | 60 gr |
| 6 | سدیم تیوسولفات 5 آبه (هیپو) | 16 gr |
| 7 | پتاسیم برمید | 4 gr |
| 8 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
| زمان ظهور 10 دقیقه در دمای 20 درجه سانتیگراد بصورت غلیظ | ||
اگر از محلول D-76 کداک برای ظهور نگاتیو استفاده می‌کنید، می‌توانید به 250 میلی‌لیتر آن، به ازاء هر رول، مواد زیر را در آن حل کنید.
| 1 | سدیم کربنات تک آبه | 15 gr |
| 2 | سدیم تیوسولفات 5 آبه (هیپو) | 4 gr |
| 3 | پتاسیم برمید | 1 gr |
2– محلول بلیچ Bleach
این محلول کلیه هالیدهای نقره، که با استفاده از محلول ظهور اول به نقره فلزی تبدیل شده‌اند، را از سطح نگاتیو جدا می‌کند. این محلول به شدت اسیدی بوده و شامل پتاسیم دی کرومات می‌باشد. مدت زمان این مرحله بین 3 تا 6 دقیقه خواهد بود. این مدت زمان با توجه به نوع و حساسیت فیلم ممکن است تغییر کند.
در جدول زیر فرمول محلول بلیچ ارائه شده است.
| 1 | پتاسیم دی کرومات | 9.5 gr |
| 2 | اسید سولفوریک 98% | 12 gr |
| 3 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
طرز تهیه محلول بلیچ:
ابتدا پتاسیم دی کرومات را در 500 میلی‌لیتر آب حل کنید. سپس به آهستگی و با هم زدن محلول، اسید سولفوریک را اضافه کنید. آنگاه با استفاده از آب حجم محلول را به 1000 میلی‌لیتر برسانید.
توجه بسیار مهم: هرگز آب را به اسید سولفوریک اضافه نکنید. بلکه باید اسید سولفوریک را به آب اضافه نمود.
3– محلول شفاف کننده
محلول شفاف کننده هرگونه رنگ زرد که از مرحله بلیچ بر سطح فیلم ایجاد می‌شود را پاک می‌کند. این محلول موجب حذف مقادیر جزئی محلول پرقدرت بلیچ از سطح فیلم شده و باعث شفاف شدن آن می‌گردد. مدت زمان آن 1 تا 2 دقیقه همراه با هم‌زدن می‌باشد.
فرمول محلول شفاف کننده به شرح زیر است:
| 1 | سدیم سولفیت بدون آب | 50 gr |
| 2 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
4– نوردهی دوم
پس از حذف نقره فلزی از نگاتیو، در مرحله بعد مابقی هالید نقره موجود در سطح فیلم باید تحت تاثیر نوردهی مجدد قرار گیرد.
در مراحل قبل نگاتیو عکس‌برداری شده تحت تاثیر محلول ظهور اولیه قرار گرفت، و سپس در مرحله بلیچ تصویر ظاهر شده حذف شد. اکنون باید، مابقی هالید نقره تحت تاثیر نوردهی مجدد، تصویر مثبت نهایی را تشکیل دهد.
میزان نوردهی مجدد از اهمیت خاصی برخوردار است. شرایط نوردهی دوم بدین صورت می‌باشد:
30 تا 60 ثانیه، فاصله 45 سانتیمتر با یک لامپ 100 وات تنگستن و یا 30 سانتیمتر با یک لامپ فلورسنت.
مدت زمان بیش از این ممکن است موجب خفگی فیلم گردد. هرگز در این مرحله از نور خورشید استفاده نکنید.
5– مرحله ظهور ثانویه
در این مرحله، تمام هالید نقره نوردهی شده در مرحله 4 باید به طور کامل تحت تاثیر محلول ظهور قرار بگیرد. بنابراین تصویر مثبت نهایی را بدست خواهیم آورد. یکی از بهترین محلول‌های ظهور برای این مرحله محلول D-72 کداک یا دکتول با نسبت 1:2 با مدت زمان 3 دقیقه می‌باشد. اگر از فرمول دیگری برای این مرحله استفاده می‌کنید ممکن است زمان ظهور تغییر کند.
در جدول زیر فرمولاسیون محلول ظهور دکتول آمده است:
| 1 | آب 50 درجه سانتیگراد | 500 ml |
| 2 | متول | 3.1 gr |
| 3 | سدیم سولفیت بدون آب | 45 gr |
| 4 | هیدروکینون | 12 gr |
| 5 | سدیم کربنات تک آبه | 67.5 gr |
| 6 | پتاسیم برمید | 1.9 gr |
| 7 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
6– مرحله توقف و ثبوت
این مرحله دقیقا مطابق با مرحله توقف و ثبوت نگاتیو سیاه و سفید می‌باشد. محلول توقف پس از ظهور دوم موجب متوقف شدن فرآیند ظهور، و محلول ثبوت نیز تمامی هالیدهای نقره اضافی باقیمانده در سطح فیلم را حذف خواهد کرد.
زمان توقف بین 15 تا 30 ثانیه و مدت زمان ثبوت 5 دقیقه خواهد بود. در جدول زیر فرمول محلول توقف و ثبوت دیده می‌شود.
| 1 | اسید استیک %28 | 30 ml |
| 2 | آب | 970 ml |
| 1 | اسید استیک خوراکی %5 (سرکه) | 150 gr |
| 2 | آب | 970 ml |
| 1 | آب 50 درجه سانتیگراد | 750 ml |
| 2 | سدیم تیو سولفات، هیپو | 240 gr |
| 3 | آمونیوم کلرید | 25 gr |
| 4 | سدیم بی سولفیت | 20 gr |
| 5 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
دستورالعمل فرآیند ظهور اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید
فرآیند ظهور فیلم اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید شامل 7 محلول در 14 مرحله است. محلول‌های مورد نیاز شامل ظهور اولیه، بلیچ، محلول شفاف کننده، محلول ظهور دوم، توقف، ثبوت و فتوفلو می‌باشد. جدول زیر مراحل مختلف فرآیند ظهور اسلاید از نگاتیو سیاه و سفید را نشان می‌دهد. دمای کلیه محلول‌ها 1 ± 20 درجه می‌باشد.
| مرحله | زمان | شرایط نگهداری | شرایط کاری | شرایط هم زدن |
| شستشو اولیه | 3 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| ظهور اولیه | 10 دقیقه (با توجه به حساسیت فیلم ممکن است تغییر کند) | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | 45 ثانیه اول مرتبا و پس از آن، هر 30 ثانیه، 5 ثانیه هم بزنید |
| شستشو | 6 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| بلیچ | 3-6 دقیقه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| شستشو | 6 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| شفاف کننده | 2 دقیقه | قابل مصرف مجدد | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| شستشو | 6 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| نوردهی مجدد | 30 تا 60 ثانیه | لامپ 100 وات تنگستن با فاصله 45 سانتیمتر و یا لامپ فلورسنت با فاصله 30 سانتیمتری | ||
| ظهور ثانویه | 3 تا 6 دقیقه (با توجه به حساسیت فیلم ممکن است تغییر کند) | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | 45 ثانیه اول مرتبا و پس از آن، هر 30 ثانیه، 5 ثانیه هم بزنید |
| شستشو | 6 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| توقف | 15 – 20 ثانیه | قابل مصرف مجدد | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| شستشو | 6 دفعه هر بار 15 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| ثبوت | 5-6 دقیقه | قابل مصرف مجدد | تاریکی مطلق | مرتبا تکان دهید |
| شستشو نهایی | 10 دقیقه با آب روان | تخلیه به فاضلاب | روشنایی | مرتبا تکان دهید |
| فتوفلو | 15 – 20 ثانیه | تخلیه به فاضلاب | روشنایی | مرتبا تکان دهید |
مراحل ظهور را بدین طریق انجام دهید:
1– در تاریکی مطلق، فیلم را در قرقره مخصوص تانک ظهور لود کرده و درب تانک را ببندید. اگر از فیلم تخت استفاده می‌کنید، یا از تشتک ظهور در تاریکی مطلق استفاده کنید، یا تانک ظهور مخصوص فیلم تخت را بکار ببرید.
2– دمای محلول‌ها را چک نمایید تا 20 درجه سانتیگراد باشند.
3– درب کوچک تانک ظهور را باز کنید و مرحله شستشوی اولیه را انجام داده و آب را کاملا تخلیه کنید.
4– محلول ظهور اولیه را اضافه کرده و درب کوچک تانک را ببندید. همزمان تایمر را نیز روشن نمایید. در ابتدا چند ضربه به ته تانک وارد کنید تا حباب هوا از سطح فیلم جدا گردد. در 45 ثانیه اول مرتبا تانک را سر و ته کنید و پس از آن هر 30 ثانیه بمدت 5 ثانیه آن را تکان دهید. در طول مدت 30 ثانیه تانک را بصورت ساکن رها کنید.(هرگز در این مرحله بصورت مرتب تانک را تکان ندهید، این عمل موجب دانه دار شدن تصویر می‌شود)
5– مرحله شستشو را انجام داده و محلول بلیچ را به تانک اضافه کنید. تانک را مرتبا تکان دهید. سپس آن را به فاضلاب بریزید.
6– مرحله شستشو را انجام داده و محلول شفاف کننده را به تانک اضافه کنید. تاک را مرتبا تکان دهید. سپس آن را به بطری خودش بازگردانید.
7– مرحله شستشو را انجام داده و سپس درب تانک را باز کنید. فیلم را از قرقره جدا کرده و دو طرف آن را نور دهید. مدت زمان آن 30 تا 60 ثانیه تحت نور یک لامپ 100 وات تنگستن با فاصله 45 سانتیمتر و یا لامپ فلورسنت با فاصله 30 سانتیمتری می‌باشد.
8– با احتیاط فیلم را مجددا در تاریکی در قرقره لود و درون تانک قرار دهید. سعی کنید به سطح امولسیون دست نزنید.
9– محلول ظهور ثانویه را اضافه کرده و درب کوچک تانک را ببندید. همزمان تایمر را نیز روشن نمایید. در ابتدا چند ضربه به ته تانک وارد کنید تا حباب هوا از سطح فیلم جدا گردد. در 45 ثانیه اول مرتبا تانک را سر و ته کنید و پس از آن هر 30 ثانیه بمدت 5 ثانیه آن را تکان دهید.
10– مراحل توقف و ثبوت را مطابق دستورالعمل ظهور نگاتیو انجام دهید.
11– در تانک ظهور را باز کرده و شستشوی نهایی را به مدت 10 دقیقه با آب روان انجام دهید.
12– هر چقدر شستشوی نهایی طولانی‌تر و دقیق‌تر باشد، عمر اسلاید سیاه و سفید طولانی‌تر خواهد بود.
13– قرقره فیلم را در محلول فتوفلو فرو برده و خارج نمایید.
14– فیلم را از قرقره خارج کرده و به دو طرف آن گیره نگهدارنده فیلم متصل کنید. آب اضافه روی سطح فیلم را بوسیله اسفنجی نرم به آهستگی تمیز کرده و در محلی عاری از گرد و غبار آویزان نمایید تا خشک شود.
تهیه کپی از نگاتیو یا اسلاید (تهیه داپلیکیت)
یکی دیگر از کاربردهای این فرآیند، کپی کردن از یک نگاتیو و تهیه نگاتیو دیگر، و یا کپی کردن از یک اسلاید و تهیه اسلاید دیگر سیاه و سفید است. برای این منظور دو روش وجود دارد:
1– کنتاکت:
روش اول کنتاکت یا تماس مستقیم سطح نگاتیو خام با نگاتیو اصلی می‌باشد. در این روش سطح یک نگاتیو یا اسلاید اصلی بر روی یک نگاتیو خام قرار گرفته و برای مسطح کردن آنها از یک تکه شیشه ساده استفاده می‌شود. سپس به ساندویچ حاصل، از روی شیشه نوردهی خواهد شد.
2– عکس‌برداری مستقیم:
روش دوم با استفاده از عکسبردای مستقیم توسط دوربین عکاسی و با کمک فانوس مخصوص و لنز ماکرو می‌باشد. کیفیت تصویر در این روش بسیار مناسب خواهد بود.
بدین صورت پس از عکس‌برداری از نگاتیو اصلی، تصویر بدست آمده پس از ظهور اول مثبت خواهد بود. و پس از تماس با محلول بلیچ و ظهور دوم مجددا تصویر منفی بدست خواهد آمد.
برای تهیه کپی اسلاید سیاه و سفید نیز دقیقا از همین روش استفاده خواهد شد.
چند توصیه برای بهبود کیفیت اسلاید سیاه و سفید :
1– روش کاری خود را استاندارد کنید.
2– از فیلم‌های با حساسیت متوسط استفاده کنید.
3– نوردهی اول سرنوشت تصویر نهایی را معین می‌کند. در میزان نوردهی به فیلم دقت کنید.
4– محلول ظهور اولیه تاثیر بسیاری بر دانسیته و کیفیت تصویر نهایی دارد. زمان ظهور آن را بصورت تجربی معین کنید.
5– سعی کنید دمای فرآیند را در تمام مراحل کنترل و در 20 درجه سانتیگراد نگه دارید.
6– پس از مرحله نوردهی دوم به سطح فیلم دست نزنید. امولسیون آن بسیار حساس و آسیب‌پذیر است.
7– در نوردهی دوم کمی دقت کنید تا نور به دو طرف فیلم برخورد کند. اگر کمتر از حد لازم نوردهی شود تصویر نهایی تیره تر خواهد شد.
8– همیشه سعی کنید از محلول‌های تازه استفاده کنید.
9– مقدار سدیم تیوسولفات موجود در محلول ظهور اولیه، تاثیر بسیاری بر روی دانسیته متوسط تصویر دارد. کاهش مقدار آن موجب افزایش کنتراست تصویر می‌شود.
10– من از داروی ظهور D-76 کداک برای ظهور اول و دوم نیز استفاده کرده‌ام، اما به نظر من اسلاید نهایی دارای مقدار کمی فوگ می‌باشد.
11– محلول‌های ظهور و بلیچ مختلفی برای این فرآیند توصیه شده‌اند. که ممکن است برای انواع فیلم‌ها، متفاوت باشد. من این فرآیند را برای فیلم ایلفورد FP4 Plus و Fortepan 200 بکار برده‌ام.
چند توصیه ایمنی مهم:
1– شرایط ایمنی را رعایت کنید. حتما از دستکش لاتکس برای این فرآیند استفاده کنید.
2– سدیم دی کرومات سرطانزا می‌باشد. به هنگام کار کردن با این ماده احتیاط کنید.
3– اسید سولفوریک غلیظ بسیار خورنده می‌باشد. از تماس آن با پوست و چشم شدیدا جلوگیری کنید.
4– همیشه اسید سولفوریک را در مقادیر کم بر روی آب اضافه کنید. هرگز آب را به اسید اضافه نکنید.
5– در صورت تماس اسید سولفوریک با پوست، فورا آن ناحیه را با محلول حاوی سدیم بی کربنات 10% شستشو دهید.
6– محلول بلیچ اسیدی و خورنده می‌باشد از تماس آن با پوست شدیدا جلوگیری کنید.
7– محلول بلیچ را در فضای با تهویه مناسب تهیه کنید.
